Türkiye’de Kuşlar için Üreme Dönemi

Türkiye bir çok habitat ve dolayısı ile kuş türünü bir arada barındıran zengin bir ülke. Hal böyle olunca farklı habitatlar kuş türlerine farklı koşulları sunuyor ve kuşların aktivitesi bu alanlarda farklılık gösterebiliyor. The Birds of Turkey kitabından derlediğimiz bu genel yazıda ülke çapında kuş türlerinin üreme zamanlaması hakkında bilgi vermek istedik.

Türkiye’de üreyen kuşlar için en erken yumurta bırakma dönemi Ocak, en geç dönem ise Temmuz ayıdır. Üreyen tür sayısı bakımından en aktif ay Nisan ve özellikle Nisan’ın ikinci yarısıdır. Türkiye’de üreyen türlerin %80’i Nisan ve Mayıs’ta ilk yumurtasını bırakmış olur fakat bu kayıtlar erken üreme dönemi kayıtlardır. Bir çok tür yaz boyunca üremeye devam eder, birden fazla kez yumurta bırakabilir ve türlerin popülasyonları arasında üremede zaman farklılıkları gözlenebilir. Türkiye’de, üreyen kuş aktivitesinin tepe yaptığı dönem bu aktiviteleri gözlemlemenin çok kolay olduğu Mayıs ve Haziran aylarıdır.

Tepeli Pelikan Şubat ayında üremeye başlayan türlerden (Fotoğraf: Cenk Polat)

Tepeli Pelikan Şubat ayında üremeye başlayan türlerden (Fotoğraf: Cenk Polat)


Ocak
: Akkuyruklu kartal, Sakallı akbaba ve Kızıl akbabaİşte aylara göre yumurta bırakan kuş türleri ve grupları:

  • Şubat: Karabatak, Tepeli pelikan, Gri balıkçıl ve Tavşancıl (toplam 7 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Mart: Tepeli karabatak, Kaşıkgaga, Boz kaz, Kara akbaba, Şah kartal, Kaya kartalı, Akça cılıbıt, Büyük cılıbıt, Hazar martısı, Puhu, Alaca baykuş, Kulaklı orman baykuşu, Ökse ardıcı, Büyük baştankara ve Ekin kargası (toplam 34 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Nisan: ördekler, bazı kartallar, deliceler, doğanlar, kıyıkuşları, martılar, bazı sumrular, baykuşlar, ağaçkakanlar, toygarlar, ardıçlar, baştankaralar, kargalar ve çinteler.
  • Mayıs:  ebabiller, arı kuşları, kırlangıçlar, kuyrukkakanlardan bazıları, ötleğenlerden bazıları, sinekkapanlar ve örümcekkuşları (toplam 99 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Haziran: Kadife ördek, Ala doğan, Bıldırcınkılavuzu, Büyük dağbülbülü, Çütre, Doğu kirazkuşu, Arı şahini, (muhtemelen) Küçük orman kartalı (toplam 12 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Temmuz: Ada doğanı (muhtemelen)

Bir çok genel faktör kuşlarda üremenin zamanlamasını etkilemektedir: gün uzunluğu, enlem, alanın denizden yüksekliği, sıcaklık, bitki örtüsünün büyüme durumu ve  yavrular için mevcut olan besin bolluğu gibi. Bütün bu faktörler birbirleri ile bağlantılıdır. Türkiye’de türlerin yaygın olarak görüldüğü alanlarda en erken üreme kayıtları ülkenin batısı ve güneyindeki daha sıcak olan kıyı alanlardan ya da yüksek olmayan kesimlerden gelir.  En geç üreme kayıtları ise doğu ve kuzey-doğudaki dağlık alanlardan gelir. Taşkuşuna ait Bursa’dan gelen üreme kayıtları buna bir örnektir: Uludağ’da 800 metre yükseklikteki alanlarda üreme kayıtları dağın zirvesindeki alanlardan bir ay kadar önce gelir.

Türkiye’de kuş türleri için üremeye başlanan dönem üremenin bittiği dönemden daha iyi biliniyor. Yapılan gözlemler, yabancı gözlemcilerin ziyaretinin de katkısı ile, ilkbahar aylarında yoğunlaşır ve genelde Temmuz-Ağustos aylarında çok daha az gözlem yapılır. Bu yüzden bu geç üreme döneminde ülkede ciddi bir veri açığı vardır.

Üreyen Kuş Atlasında sizden aynı kareyi hem erken hem de geç üreme döneminde ziyaret etmenizi isteme sebebimiz hem karenizde üreyen kuş türlerinin tamamına yakınına ulaşmanız hem de bu türlerin üreme alışkanlıklarına dair olabildiğince detaylı kayıt toplamanızdır.