Arazi Metodolojisi

Kuş Atlası çalışmaları iki aşamadan oluşur: Süreli çalışma ve serbest çalışma.

Süreli (Sistematik) Çalışma

Gözlemciler 50×50 km’lik Atlas karesinde mümkünse iki tane 10’luk kare seçer. Bunun için Atlas ekibinin yolladığı haritaları kullanır (bkz. Haritalar) (Google Maps ya da Google Earth yardımıyla alanı daha detaylı incelemek yararlı olur). Gözlemcilerin iki 10’luğu tamamlayacak zamanı yoksa, çalışmasını tek bir 10’lukta gerçekleştirebilirler. Bu durumda Atlas ekibi diğer 10’luğu başka gönüllülere rezerve etmeye çalışır.

50’lik içindeki iki 10’luk seçilirken şu kriterler gözetilmelidir:

ormanlık tarımsal arazi
yüksek irtifa alçak İrtifa
sulak kurak
Biri denize/göle yakın ise, diğeri denizden/gölden uzak
yerleşime yakın yerleşimden uzak
kuzey yamacında güney yamacında

Tablo 1. 10×10 km’lik kare seçiminde dikkat edilmesi gerekenler

Her 10’luk kare içinde 2 parkurda birer saat yürünür. Bu yürüyüşler sabahın çok erken saatinde, gündoğumu ile başlar, normal koşullarda sabah 10:00’a kadar devam edebilir. Öğleden sonra 4:00 gibi kuş hareketliliği başlayınca da çalışma yapılabilir. Bulutlu ve hafif yağmurlu günlerde gözlem süresi kuşların aktif olduğu gün ortasına kadar uzayabilir.

Serbest Çalışma

10’luk karelerdeki süreli çalışma tamamlandıktan sonra 50’lik kare içinde gün boyu araçla dolaşılır ve sistematik çalışma sırasında görülmeyen ancak bölgede ürediği bilinen türler aranır. Kara leylek, yırtıcılar, su kuşları ve yuvalama alanı bilinen lokal türlerin çoğu, sistematik çalışma sırasında DEĞİL serbest çalışma sırasında belgelenir.

Yaptığımız analizlerde sistematik çalışmalarda, bir 50 km’lik karede bulunan türlerin yaklaşık yarısının tespit edilebildiğini gördük. Bu da kalan türler için fazladan çaba harcamak ve bu türleri yaşam alanlarında bulmak gerektiği anlamına gelmekte. Bu türler altı grupta toplanabilir:

 1. Sulak Alan Kuşları:
Yeşilbaş, bahri, saz kamışçını gibi türlerin karenizde tespit edilebilmeniz için bir göle, baraja veya başka bir sulak alana gidip bu türleri aramanız gerekir. Türkiye’nin yaklaşık 100 iri sulak alanında üreyen türleri biz bir belgede derledik, bu listeyi kullanarak arazi çalışmanızı ve hedef türlerinizi planlayabilirsiniz.

2. Gece Kuşları:
Baykuşlar, çobanaldatanlar, balaban ve yelveler gibi özel türleri tespit etmek için gözleme alacakaranlıktan sonra çıkmak gerekir. Ayrıca baykuşların üreme dönemi Şubat ayında başlayabilir.

3. Yırtıcılar:
Özellikle kartal ve akbaba gibi iri yırtıcılar üremek için çok geniş bir teritoryuma ihtiyaç duyarlar. Bir sakallı akbaba en az 200 kilometrekarelik bir alanı kullanır. Bu geniş alanda kuşun yuvasını bulmak için uzun süreli gözlemler gerekebilir.

4. Ağaçkakanlar:
Ağaçkakanlar üreme döneminde çok fazla saklanabilir- örneğin gözlemciyi farkeder farketmez sğaç gövdesinin arkasına saklanabilirler. Yapraklar çıktıktan sonra bazı türlerin yuvalarını bulmak çok zordur. Ağaçkakanlar atlas çalışmasında ses çalınarak araştırılabilinen tek tür grubu olarak bir istisna oluşturur. Ses dinletme konusunda mutlaka proje ekibine danışınız.

5. Orman Türleri
Eğer hala listenize ekleyemediyseniz, orman tırmaşıkkuşu, orman alaca ağaçkakanı, küçük sinekkapan, yeşil çıvgın gibi türler için karenizdeki küçük orman parçalarını özellikle ziyaret etmeniz gerekebilir.

6. Dağ Türleri
Büyük dağbülbülü, taşkızılı, kara iskete ve duvar tırmaşıkkuşu gibi türler, belli bir yüksekliğe çıkılmadığı sürece listeye girmezler. Tüm karelerde, yüksek tepeler, dağ zirveleri, radar ve telekomünikasyon kuleleri ile kayak tesisleri bu türleri eklemek için ziyaret edilebilir.

Süreli çalışmayı tamamlayan gözlemciler kare içinde eksik kalan bu gruplardaki türlerin listesini proje ekibinden isteyebilir.

Bir Günlük Arazi Çalışmasıresim2

  • Gözlemciler süreli çalışma için iki farklı alan belirler. Bunun için yine Tablo 1’deki ölçütlere dikkat edilir.
  • Belirlenen birinci 10’luk kare içinde belirlenen ilk yürüyüş rotasına ulaşılır.
  • 1 saat boyunca hat boyunca görülen ve duyulan bütün kuş türleri not defterine ya da arazi kayıt formuna uygun üreme kodları kullanılarak kaydedilir.
  • GPS ve harita yardımıyla 1 kilometrekarelik yürüyüş rotasından çıkmamaya çalışılarak en az 1 saat boyunca  yürünür (Bunun için GPS Test ve Avenza Maps uygulamalarını kullanabilirsiniz). Eğer yürüyüş sırasında zaman kaybedildiyse, kaybedilen süre bu bir saate eklenerek çalışma tamamlanır.
  • Ekipte fotoğrafçı varsa üreme davranışı gösteren ya da gösterdiği düşünülen türlerin ve alanın fotoğrafını çeker (bkz. Arazi Çalışmalarında Belgeleme Önerileri), ses ve video kaydeder.
  •  10’luk kare içinde belirlenen ikinci yürüyüş rotasına ulaşılır. Birinci rotada yapılan çalışma tekrar edilir.
  • Günün geri kalanında serbest çalışma yapmak üzere 50×50 km’lik kare içinde arabayla dolaşılır. Hedef türler ve zor türlerin yuvaları aranır. Alanda tür zenginliği bilinen ancak süreli çalışma için uygun olmayan alanlara gidilir (Ör: Göller).
  • Serbest çalışma sırasında alanda görülen bütün türler her 10’luk kare için ayrı ayrı kaydedilir (Bu kayıtlar eBird mobil uygulaması üzerinden 10’luk karelere girilebilir ya da gözlemcilerin arazi defterine yazılıp sonradan eBird’e girilebilir).
  • Alanda önceden bilinen yuvalar varsa bu yuvaların bulunduğu alana gidilip bunlar da kaydedilir.