Günün birinde, evde miskin miskin otururken, aklıma birdenbire insanlığa ve kuşçuluğa faydalı bir şey yapma isteği geldi. Birkaç yıldır biriktirdiğim arazi deneyimimi bu yönde değerlendirebilir, belki birilerine bir faydam dokunabilirdi.

Nasıl bir şeyler yapabileceğimi planlamaya başlamışken, bilmiyorum nerede,  Türkiye Üreyen Kuş Atlası Projesi için çalışmalara katılmak isteyen gönüllüler arandığı yönünde bir yazı gördüm. Konuyu daha önce bu tip çalışmalara katılmış olan Sezai Göksu hocamızdan biliyordum. Bunun bir şeyler yapabilmek adına iyi bir fırsat olduğunu düşünerek ona danıştım ve yazıda verilen eposta adresine mesaj attım.

Çok kısa bir süre sonra Lider aradı beni. Konu hakkında detaylı bilgiler verdi, tavsiyelerde bulundu. Daha önce bu tip çalışmalara katılmadığım için endişeliydim açıkçası, yüzüme gözüme bulaştırmak da vardı işin içinde.

Lider’in de tavsiyeleri ile Ömer Döndüren ile temasa geçerek 35SMC96 karesi üzerinde çalışmaya yapmaya karar verdik. İlk çalışmayı Ömer ile birlikte yapmak, konuya aşina olmayan benim için büyük bir destek olacaktı. Kuşların çoğunu biliyordum ama davranışları, ötüş tarzları, üreme habitatları gibi konularda bilgim sınırlı idi ve bir uzman desteğine ihtiyacım vardı.

Tüm bu endişelerim Ömer ile araziye çıktığımızda bir anda yok oldu. 31 Mart 2017 tarihinde 35SMC96 10’luk karesinde 2 ayrı erken üreme dönemi sistematik çalışmasını gerçekleştirdik.

Fotoğraf: © Çağlar Güngör

Arazide ilk fark ettiğim şey kuşların ötüşleri hakkında çok az bilgim olduğu idi.  Ancak Ömer’in bilgi ve deneyimlerine benimkileri de kattığımda daha önce yaşadığım endişelerin yersiz olduğunu gördüm. Sonuçta çok güzel bir ilkbahar havasında başarılı olduğunu düşündüğüm bir çalışma gerçekleştirdik. Arazide geçirdiğimiz 2 saat boyunca çeşitli türleri gördük, seslerini duyduk ve kayıt altına aldık.  Yılan kartalı üzerimizden uçarken fotoğraf makinesini arabanın bagajında bıraktığım için büyük pişmanlık duydum. Boğmaklı toygarın öterken diğer kuşların sesini taklit etmesi beni şaşkınlığa iten ilk kez karşılaştığım bir olgu oldu. Hayran kalmadığımı söyleyemem doğrusu.

Ömer olmasa bu çalışmayı benim tek başıma gerçekleştirmem imkansızdı. Verdiği destek için kendisine teşekkür ediyorum. Bu bir başlangıçtı ve bundan sonra çok daha başarılı işlere imza atacağımıza inanıyorum.

Bir gece çalışma masamın arkasında oturmuş bir şeylerle uğraşırken birkaç metre ötemdeki balkon demirlerine konan kukumav ile başlayan kuş sevdam, bu çalışma ile birlikte bir ileri boyuta ulaşmış oldu. Sırada ne var bilmiyorum, ama önce bu çalışmanın tamama ermesine katkı vereceğim.

Sonra…. bilmiyorum ama, kuşun olduğu her yerde deklanşöre basabilmeyi umuyorum.

Sevgiyle ve kuşlarla kalın.

Çağlar Güngör

Mart 2017

Kaya sıvacısı, Sitta neumayer, Fotoğraf: Sezai Göksu

Türkiye Üreyen Kuş Atlası Projesi için ilk duyuruyu okuduğumda bir yandan katılmayı çok istemiş bir yandan da çok endişelenmiştim. Yaklaşık dört yıldır kuşları izliyor, fotoğraf çekiyor ve gözlem yapıyordum. Bir keresinde Cernek kuş halkalama istasyonunda gönüllü olarak bile çalışmış, oradaki hocalardan çok şey öğrenmiştim. Bu proje de bana çok şey öğretecekti, buna emindim. Bu nedenle katılmayı çok istedim, ama dedim ya, bir yanım çok endişeliydi, bütün kuşların arasından üreyenleri nasıl ayırdedecektim, üreme kodlarını nereden bilecektim? Bu endişelerle birlikte, ağır basan kuş sevdası beni projeye gönüllü olarak itti. İlk toplantıya tüm karelerimi belirleyerek, biraz da ses çalışarak gitmiştim. Dilek Şahin’in inanılmaz derecede rahatlatıcı, yol gösterici ve hepsinden önemlisi projenin sağlıklı bir biçimde tamamlanabilmesi için uyulması gereken kuralları anlatırken seçtiği öğretici dil endişelerimin önemli bir bölümünü gidermişti. Sırada, arazi gününü beklemek vardı.

Nihayet, o büyük gün gelip çatmıştı. Bu projede en azından ilk karelerimde bana eşlik edecek efsane isimle karşılaşacaktım, Lider Sinav’la. Lider, 16 Nisan Cumartesi günü Alaçatı’ya geleceğini haber vermişti. Her şey önceden planlandığı gibi gidiyordu, ben daha Lider’i karşılamadan, sabah bir kare bitirmiştim, ama sorulacak o kadar çok soru vardı ki kafamda. İşte o sorularla, nihayet Lider’le buluştuk. Hemen araziye gitmek istedi, akşamüzeriydi, güneşin batmasına iki saatten fazla vardı, birlikte bir kareyi sindire sindire ve tüm sorularımı sorarak yapabilirdik. Lider’in heyecanlı, ama bir o kadar da derin bilgi sahibi olduğunu hissettiren, dolayısıyla güven veren tavrı beni adamakıllı rahatlatmıştı. Birlikte, seçtiğim karede ilk transectimize başladık, her halini izliyor, her yazdığına merakla bakıyordum, ne öğrensem kardı. Bu gerçek bir kuş arazisiydi, alışkın olduğum kuş fotoğrafçılığından çok farklıydı, yürüyorduk, kuşlar bana yakın değildi, biz yürüdükçe ses dinliyor, alanda hangi türlerin olduğunu üreme kodlarıyla birlikte tartışıyorduk. Dürbün ve ses bilgisinin ne kadar önemli olduğunu o zaman anladım, dahası tür bilgisinin. Yelpazekuyruk, tarla çintesi ve tepeli toygar alanda bizi ilk karşılayan türlerdi. Tarlalardan geçip nehir kenarına vardığımızda, Lider’in ne kadar heyecanlandığını ve bana “sen de dinle bak” büyük kamışçını duyuyor musun, dediğini söylemeliyim. Alaçatı azmağından içeriye doğru giren nehrin bir güney yakasında, bir kuzey yakasında yürümüştük. Alanı tamamladığımızda gün batıyordu, ve terk edilmiş tek katlı bir köy evinin saçağından bir çift kukumav bize bakıyordu.

Yelpazekuyruk, Cisticola juncidis, Fotoğraf: Sezai Göksu

Ertesi gün de, Lider’le daha farklı bir coğrafyaya sahip başka bir kareyi tamamladık. İki gün boyunca, geniş bir arazide bol türlü ve keyifli bir çalışma yaptık Lider’le. Kendisini en fazla heyecanlandıran gelişmeyi de aktarmazsam eğer, bu öykü eksik kalır. İlk günün akşamı birlikte sohbet ederken, Alaçatı’nın güney sahillerinde sabah saatlerinde büyük gruplar halinde arka arkaya yelkovan kuşlarının geçit yaptığını anlatmış ve geçen yıl çektiğim fotoğrafları göstermiştim. Lider’in heyecanını anlatamam, sabahı iple çekmiştir herhalde. Nitekim, sabah ikinci kare için araziye vardığımızda, ilk yaptığı dürbünü denize çevirmek ve yelkovan geçişlerini izlemek oldu. Benim karemden çok, kıyıdan yaklaşık 300-400 metre açıktan geçen 40’lı-50’li yelkovan grupları ile ilgilendi. Birlikte yol boyu yelkovanları tartıştık, nereden geliyorlardı, nereye gidiyorlardı, akşamları geri dönüyorlar mıydı, ve bunlar gibi bir sürü soru daha sorduk. Tüm bu soruları, bir büyük yelkovan projesine bırakarak, Lider’i Alaçatı’dan uğurladım, başka gönüllülere yardıma, başka coğrafyalara, başka türlere doğru.

Bu projeye dahil olmakla çok doğru bir tercih yapmış olduğumu anlamamı sağladığı, bana yeni bilgiler aktardığı ve keyifli arazi arkadaşlığı için Lider’e ne kadar teşekkür etsem azdır, sağolsun.

Sezai Göksu, 2016

Türkiye’de yıllar sonra tekrardan bir üreyen kuş atlası yapılacağını duyduğum zamanı hatırlıyorum. Ne kadar mutlu olmuştum. O irili ufaklı yuvarlaklardan bizim ülkemizin haritasının üzerinde görmeyi o kadar çok istiyordum ki. İngilizlerin yaptığı atlas çalışmalarını takip edenler de hep benim kadar hevesle beklemiştir umarım. Ellerinde “Birds of Turkey” kitabı olanlar bile merak etmiyor değildir o kitaptaki soru işaretleri gerçekte ne acaba? Lider Sınav bizimle kontağa geçtiğinde mutlulukla gönüllü olabileceğimi söylemiştim o yüzden.

Ondan aylar sonra ODTÜ Kuş Gözlem Topluluğunun 2016 tanışma toplantısını ayarlamaya çalıştığımız zamanlardı Lider benimle kontağa geçti Ankara ili toplantısı için. Topluluk olarak ev sahibi olalım dedik ve olduk. Harika bir toplantıydı. Çok harika bir ekibimiz vardı. Toplantıdan sonra ise hiçbir zaman çok merak etmediğim bir konunun içinde buldum kendimi: üreyen kuş türleri. Acaba ülkemizde görülen türlerden hangisi ülkemizde ürüyordu? Kuş gözlemciyim. Tabi ki birçok kuş türü ile bilgim var ama hiç merak etmediğim bu konu o kadar derin ve genişmiş ki. Öğrenecek o kadar çok şey varmış ki! Yeni şeyler öğrenmenin hevesiyle birer ikişer üreyen kuş türleri üzerine bir şeyler öğrenmeye başladım.
Sonunda zamanı gelmişti. Ankara’da arazi zamanı! 27 Nisan sabahı yakın zaman önce tanıştığım, Atlas ekibinden Eylül Dizdaroğlu’nun rehberliğindeki ekibimizi topladık arabaya. Umut Tank ve Göktuğ Öztürk ekibimizin diğer üyeleriydi. İkisi de çok hevesli biyoloji bölümü öğrencileri. Umut ODTÜ’den, Göktuğ ise Hacettepe’den. En çok sevdikleri şeyler farklı olsa da kuş gözlemi çok seviyorlar. Bu sevgilerinin daha da ileride daha da büyüyeceğine eminim.
Arabaya son ekip arkadaşımızı aldığımızda saat 07:00’ye geliyordu. Gecikmemek için biraz hızlı sürüp, çalışmak için seçtiğimiz 10’luk karemize geldik. Hava biraz kapalıydı ama durumun ne kadar ciddi olduğunu ilk sistematik gözlemimizi yapacağımız Astepe Baraj Gölünün yanına gelip arabadan inince anladık. Hepimiz titriyorduk! Hava 5 derece ve rüzgarlıydı. Bunların hepsini gözleme başlar başlamaz unuttuk gerçi. Ankara’da varlığından haberdar olmadığım bir köşe… Her yer meşe, her yer makilik! Sanki Ankara değil.

Sorunsuz ve heyecanla biten gözlemimizden sonra ikinci sistematik çalışmamız için barajı dolduran nehrin vadisinde ilerledik. Kayalıkların arasında yemyeşil bir vadi. Hava da ısınmıştı oraya geldiğimizde. Bu ısınmayla birlikte gökyüzünü de yırtıcılar doldurmuştu tabi. Bol yırtıcılı ikinci sistematik gözlemimizden sonra ise yine makilik ve kayalık yamaçları olan eski bir yerleşim yerine gittik. Gördüğümüz türler muhteşemdi! Ak yanaklı baştankara ve arıkuşu tek başına yeterdi gerçi. Son sistematik çalışmayı yapmak için seçtiğimiz vadi ise en iyi karemiz olacaktı! Rüya gibi bir yer! Yine Ankara’da olduğuna inanması güç bir yer. Kayalardan akan bir şelalenin böldüğü bir nehrin vadisi. Yemyeşil! Filmlerden fırlama adeta! Yemek molamızı da orada verdik tabi ki. Geç üreme döneminde mayolarımızla geleceğimize sözleştik hemen. Burada gün boyunca aldığımız en yüksek üreme kodunu çamurdan duvara ördüğü yuvasını ziyaret eden bir kaya sıvacısından aldık. Bizi gördüğüne çok şaşıran ve panikleyen bir çift kocabaş ise günün en güzellerindendi.

Böylece ilk günümüzü bitirmiş olduk. O gün uyuduğum kadar rahat çok nadir uyuyabilirim. Ne kadar yorulduğumuzu kelimelerle anlatamayız sanırım. Ne kadar güzel yerler görüp, ne kadar güzel zaman geçirdiğimizi de öyle. Geç üreme döneminde oralara gitmek için sabırsızlanıyorum! Atlas için ise çok heyecanlıyım. Tek dileğim yıllarca devam etmesi. Bunu yapacak ve finanse edecek kişiler ve kuruluşların her daim var olması. Bol kuşlu günler!

Kaan Özgencil, Mehmet Göktuğ Öztürk ve Umut Tank.

Atlas metoduna göre erken ve geç üreme döneminde aynı karenin ziyaret edilmesi gerekiyor. Geçtiğimiz yıl Tekirdağ’daki 35TNF3 karesinde geç üreme dönemi  arazi çalışması yapıldı. Bu yıl ise İhsan Eroğlu ve Erdem Vardar bu karenin erken üreme dönemi çalışmasını yaptı.

Bu ekibimiz, arazi çalışmalarının organizasyonunu en erken tamamlayan ve Atlas yapan ekiplerden. 2016’nın ilk Atlas arazi günlüklerinden birini de İhsan Eroğlu yazdı.

Erdem Vardar | İhsan Eroğlu (Nisan 2016, Tekirdağ)

İhsan Eroğlu ve Erdem Vardar’a teşekkür ederiz.

“Sevgili Erdem Vardar’la Trakya’da tarlaların olduğu bir yolda yürüyoruz. Saat sabahın 7’si.. İlk alan, ilk heyecan.. Seslere yaklaşıyorum. İki tarlanın arasında kalmış otlardan gelen ses şimdi yok, uçan kuş da yok… Sinirleniyorum, çünkü oralarda olduğuna eminim… Sonra Erdem uzakta bir kuş görüyor… Bakıyoruz, Bozkır toygarı. Bir iki kare alıyoruz ve tepemizde uçarak öten tarlakuşları çıkıveriyor. Gizemli kuşların tarlakuşu olduğunu ötüşünden anlıyorum. Peşinden türler çorap söküğü gibi… Tepeli toygar, tarla çintesi, kuyrukkakan, 2 ibibik uçuyor… Kayıtlar ard arda geliyor. Stres yerini sevince, huzura ve mutluluğa bırakıyor. İlk acemiliği atlatıyoruz.

Diğer alanlara gidiyoruz. Lider’in 58 numarasına selam ediyor, 57 ile idare ediyoruz 😉 Arılar rahat bırakmıyor, bir tanesi sokuveriyor ensemden. Bir tilki avına kitlenmiş, bizi farketmiyor uzun süre…

Çorlu deresi bitmiş, lağım akıyor. İçimiz cız ediyor. Kanola tarlaları sapsarı bir örtü, buğdaylar henüz yemyeşil. Yorulduk, ertesi güne acısı çıkacak ama değdi mi.. Bence değdi.” (Eroğlu, 2016)

Düşüncelerini ve fotoğraflarını bizle paylaştığı için İhsan Eroğlu’na teşekkürler.