Kategori arşivi: Üreyen Kuş Türleri

Üreyen Kuş Türleri: İspinozgiller – I.Bölüm

Bu yazı 2014 yılında Türkiye Üreyen Kuş Atlası arazi çalışmalarına katılan Robert Manzano Rubio tarafından hazırlanmıştır. Yazar hakkında bilgi yazının sonunda bulunmaktadır.

İspinozgiller ailesi küçük boylu, tohumları yemeye uyum sağlamış konik gagaları olan kuşlardan oluşur. Bu aileye üye olan bir çok tür karmaşık fakat kulağa hoş gelen şarkılara, renkli tüy örtüsüne ve çok belirgin dalgalı bir uçuş tarzına sahiptir.

Genel olarak ispinozgiller oldukça sosyal kuşlardır: İspinoz türü hariç, diğer türler gerçek bir üreme alanını (teritorisini) savunmazlar ve bu nedenle bir çok çiftin yan yana bulunduğu gruplar halinde ürerler. Üreme alanı için genelde ağaçların ve çalıların olduğu alanları tercih ederler.

Türkiye’de görülen İspinozgiller:

 

  • İspinoz (Fringilla coelebs)
  • Florya (Chloris chloris)
  • Saka (Carduelis carduelis)
  • Ketenkuşu (Linaria cannabina)
  • Kara İskete (Serinus pusillus)
  • Karabaşlı iskete (Carduelis spinus)
  • Alamecek (Rhodopechys sanguineus)
  • Çaprazgaga (Loxia curvirostra)
  • Küçük alamecek (Bucanetes githagineus)
  • Doğu alameceği (Eremopsaltria mongolica)
  • Boz alamecek (Rhodospiza obsoleta)
  • Küçük iskete (Serinus serinus)
  • Çütre (Carpodacus erythrinus)
  • Şakrak (Pyrrhula pyrrhula)
  • Kocabaş (Coccothraustes coccothraustes)

 

Yaygın Türler

İspinoz (Fringilla coelebs)

Erkek İspinoz öterken

Bu tür ne zaman ürer?

Her ne kadar öten erkekler yıl boyunca duyulsa da İspinozlar için üreme dönemi Mart ayında başlar ve Temmuz ayında biter. İspinozlar genelde her yıl bir defa yumurta bırakır. İlkbahar göçleri Nisan ortasına kadar devam ettiğinden Mart ve Nisan ayında gözlediğiniz ve kur davranışı sergilemeyen bireyler üremeyen bireyler olarak kayıt edilmelidir (Atlas kodu X0).

Bu tür hangi habitatlarda ürer?

İspinozlar genelde her türlü ağaçlık alanda üreyebilir; plantasyon alanlar, bahçeler, ağaçların seyrek dağıldığı alanlar da dahil. Yükseklik tercihleri alçak alanlardan dağlık ormanlara kadar değişir. Yuvalar bitki materyalleri, tüyler, hayvan kıllarından oluşur ve ağaçlara yapılır.

Üreme ötüşü nasıldır?

Erkeğin üreme ötüşü

Yuvadan ayrılmış genç bireyleri nasıl anlarım (Atlas kodu C12)?

Juvenil (yuvadan yeni ayrılmış bireyler) erişkin dişilerden görünüm olarak farklıdır. Juvenillerde yeni, temiz ve parlak tüyler varken erişkin dişilerin tüyleri yıpranmıştır. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra 5 hafta kadar erişkinler tarafından tırtıllar ile beslenebilir.

Florya (Chloris chloris)

Bu tür ne zaman ürer?

Erkek bireyler Ocak-Şubat gibi ötüşe başlasa da üreme sezonu Mart ayında başlar ve Ağustos ayında biter. Genelde her yıl iki defa yumurta bırakır. Göçmen kuşlar Nisan sonuna doğru hala görülebilir dolayısı ile Mart ve Nisanda gözlenen ve kur davranışı sergilemeyen türler üremeyen bireyler olarak kaydedilmelidir (Atlas kodu X0). Bazı bireylerin göçte öttüğü kaydedildiğinden bu türde erken üreme döneminde dikkatli olmakta fayda var.

Bu tür hangi habitatlarda ürer?

Floryalar ağaçlık alanların kuşudur, ancak üremek için alçak ve daha açık ve erişilebilir alanları tercih eder. Örneğin meyve bahçeleri,  seyrek dağılmış ağaçların olduğu alanlar ve orman açıklıkları gibi. Bu tercihleri nedeni ile Floryaları yerleşim alanlarındaki bahçelerde, yol kenarındaki seyrek dizilmiş ağaçlarda ve hatta yol kenarlarında çalı ve ağaçların sık dizildiği alanlarda kaydetmek mümkündür. Yuva; bitki materyallerinden, tüylerden, hayvan kıllarından oluşur ve ağaç ya da bir çalının içerisine yapılabilir.

Üreme ötüşü nasıldır?

Erkeklerin üreme ötüşü:

Saka (Carduelis carduelis)

Bu tür ne zaman ürer?

Saka erkekleri Şubat’ta ötüşe başlasa da üreme sezonu Nisanda başlar Ağustosta biter. Genelde her yıl iki defa yumurta bırakır fakat Ağustos sonu ve hatta Eylül’de görülen juvenil bireyler üçüncü yumurta bırakma evresine işaret ediyor olabilir. İlkbaharda geç göçmenler Nisan sonuna kadar kalabilir ve bazı bireyler göç esnasında ötebileceğinden Nisan ayında gözlenen bireyler ikinci bir defa gözlem yapılmayacağı durumda veya detaylı bir kur davranışı gözlenmediği taktirde üremeyen bireyler olarak kaydedilmelidir (Atlas kodu X0).

Bu tür hangi habitatlarda ürer?

Üreme habitatı Florya ile benzerdir: ağaçlık alanların kenarlarında, açık alanlarda dağınık olarak yerleşmiş ağaçlarda, meyve bahçelerinde, bahçelerde vb.  Yuva materyali ve lokasyonu yine Florya’ya benzer: bitki materyalleri, tüyler, hayvan kılları bir çalı ve ya ağaca iyice saklanmış bir şekilde yerleştirilir. Yuva genelde 5 metreden alçak yerlere yapılır. Yuvalar bazen aromatik çiçekler ile de süslenebilir.

Üreme ötüşü nasıldır?

Türün kur davranışını nasıl anlarım (Atlas kodu B5)?

Bir sonraki üreme dönemi için çiftler kışlama alanında seçilir. Kur davranışı sırasında dişi ve erkek birbirlerine yakın yerlere tünerler. Daha sonra “pivoting” diye isimlendirilen davranışı sergilerler. Bu davranışta her iki birey sabit durdukları yerde vücudunu sağa ve sola çevirerek dans eder. Aynı zamanda kur davranışlarında “Güve ve Kelebek Uçuşu” davranışları da gözlemlenir. Dişiler çiftleşmeye hazır bir şekilde, titrek kanatlar ve dikleşmiş kuyruk ile öterek bekler.

Yuvadan ayrılmış genç bireyleri nasıl anlarım (Atlas kodu C12)?

Juvenil bireylerin kafalarında siyah veya kırmızı renk bulunmaz. Yumurtadan çıktıktan sonra 3 haftaya kadar ebeveynler tarafından beslenebilirler.

Ketenkuşu (Linaria cannabina)

Bu tür ne zaman ürer?

Erkekler bütün yıl öterken gözlense de üreme sezonu Nisan ayında başlar Ağustos ayında sona erer. Genelde yılda 2 bazen de 3 defa yumurta bırakabilirler. İlkbaharda Nisan ayında gecikmiş göçmenleri kaydetmek mümkün olduğundan alan savunma veya kur davranışı gözlenmiyorsa üremeyen bireyler olarak kaydedilmelidir (Atlas kodu X0).

Bu tür hangi habitatlarda ürer?

Ketenkuşu, diğer ispinoz türlerine göre ağaçlık alanları daha az tercih eden bir türdür: genelde katırtırnağının baskın olduğu çalılıklarda, makilerde, seyrek yayılmış ağaçların bulunduğu açık alanlarda ve Fundagiller ve Katırtırnaklarının bulunduğu ve seyrek olarak Huş gibi ağaç türlerinin bulunduğu habitatları (heathland) tercih eder. Yuva materyalleri önceki türlere benzer ve genelde bir metrenin altındaki yüksekliklere, çalının içerisine yapılır.

Üreme ötüşü nasıldır?

Türkiye’de Kuşlar için Üreme Dönemi

Türkiye bir çok habitat ve dolayısı ile kuş türünü bir arada barındıran zengin bir ülke. Hal böyle olunca farklı habitatlar kuş türlerine farklı koşulları sunuyor ve kuşların aktivitesi bu alanlarda farklılık gösterebiliyor. The Birds of Turkey kitabından derlediğimiz bu genel yazıda ülke çapında kuş türlerinin üreme zamanlaması hakkında bilgi vermek istedik.

Türkiye’de üreyen kuşlar için en erken yumurta bırakma dönemi Ocak, en geç dönem ise Temmuz ayıdır. Üreyen tür sayısı bakımından en aktif ay Nisan ve özellikle Nisan’ın ikinci yarısıdır. Türkiye’de üreyen türlerin %80’i Nisan ve Mayıs’ta ilk yumurtasını bırakmış olur fakat bu kayıtlar erken üreme dönemi kayıtlardır. Bir çok tür yaz boyunca üremeye devam eder, birden fazla kez yumurta bırakabilir ve türlerin popülasyonları arasında üremede zaman farklılıkları gözlenebilir. Türkiye’de, üreyen kuş aktivitesinin tepe yaptığı dönem bu aktiviteleri gözlemlemenin çok kolay olduğu Mayıs ve Haziran aylarıdır.

Tepeli Pelikan Şubat ayında üremeye başlayan türlerden (Fotoğraf: Cenk Polat)

Tepeli Pelikan Şubat ayında üremeye başlayan türlerden (Fotoğraf: Cenk Polat)


Ocak
: Akkuyruklu kartal, Sakallı akbaba ve Kızıl akbabaİşte aylara göre yumurta bırakan kuş türleri ve grupları:

  • Şubat: Karabatak, Tepeli pelikan, Gri balıkçıl ve Tavşancıl (toplam 7 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Mart: Tepeli karabatak, Kaşıkgaga, Boz kaz, Kara akbaba, Şah kartal, Kaya kartalı, Akça cılıbıt, Büyük cılıbıt, Hazar martısı, Puhu, Alaca baykuş, Kulaklı orman baykuşu, Ökse ardıcı, Büyük baştankara ve Ekin kargası (toplam 34 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Nisan: ördekler, bazı kartallar, deliceler, doğanlar, kıyıkuşları, martılar, bazı sumrular, baykuşlar, ağaçkakanlar, toygarlar, ardıçlar, baştankaralar, kargalar ve çinteler.
  • Mayıs:  ebabiller, arı kuşları, kırlangıçlar, kuyrukkakanlardan bazıları, ötleğenlerden bazıları, sinekkapanlar ve örümcekkuşları (toplam 99 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Haziran: Kadife ördek, Ala doğan, Bıldırcınkılavuzu, Büyük dağbülbülü, Çütre, Doğu kirazkuşu, Arı şahini, (muhtemelen) Küçük orman kartalı (toplam 12 türün bu ayda üreme kaydı vardır)
  • Temmuz: Ada doğanı (muhtemelen)

Bir çok genel faktör kuşlarda üremenin zamanlamasını etkilemektedir: gün uzunluğu, enlem, alanın denizden yüksekliği, sıcaklık, bitki örtüsünün büyüme durumu ve  yavrular için mevcut olan besin bolluğu gibi. Bütün bu faktörler birbirleri ile bağlantılıdır. Türkiye’de türlerin yaygın olarak görüldüğü alanlarda en erken üreme kayıtları ülkenin batısı ve güneyindeki daha sıcak olan kıyı alanlardan ya da yüksek olmayan kesimlerden gelir.  En geç üreme kayıtları ise doğu ve kuzey-doğudaki dağlık alanlardan gelir. Taşkuşuna ait Bursa’dan gelen üreme kayıtları buna bir örnektir: Uludağ’da 800 metre yükseklikteki alanlarda üreme kayıtları dağın zirvesindeki alanlardan bir ay kadar önce gelir.

Türkiye’de kuş türleri için üremeye başlanan dönem üremenin bittiği dönemden daha iyi biliniyor. Yapılan gözlemler, yabancı gözlemcilerin ziyaretinin de katkısı ile, ilkbahar aylarında yoğunlaşır ve genelde Temmuz-Ağustos aylarında çok daha az gözlem yapılır. Bu yüzden bu geç üreme döneminde ülkede ciddi bir veri açığı vardır.

Üreyen Kuş Atlasında sizden aynı kareyi hem erken hem de geç üreme döneminde ziyaret etmenizi isteme sebebimiz hem karenizde üreyen kuş türlerinin tamamına yakınına ulaşmanız hem de bu türlerin üreme alışkanlıklarına dair olabildiğince detaylı kayıt toplamanızdır.

Üreyen Kuş Türleri: Büyük Baştankara

Büyük baştankara (Parus major) yıl boyunca çok yaygın ve yüksek sayıda görülen bir tür olsa da İç Anadolu’nun merkezi kesimlerinde, Güney Doğu Anadolu’da ve Doğu Anadolu’nun vadilerinde dağılımı daha lokaldir. Deniz seviyesinden ağaç sınırına kadar olan yüksekliklerde ürese de çoğunlukla vadi ve dağların alçak kesimlerine yoğunlaşır.

Photo from ARKive of the Great tit (Parus major) - http://www.arkive.org/great-tit/parus-major/image-A20237.html

Photo from ARKive of the Great tit (Parus major) – http://www.arkive.org/great-tit/parus-major/image-A20237.html

Photo from ARKive of the Great tit (Parus major) - http://www.arkive.org/great-tit/parus-major/image-A17256.html

Photo from ARKive of the Great tit (Parus major) – http://www.arkive.org/great-tit/parus-major/image-A17256.html

Üreme Habitatı:

Üremek için bir çok habitatı tercih eder: genelde ağaçların bulunduğu yerlere yoğunlaşır. Sık olmayan ağaçlık alanlar, zeytinlikler, bahçeler, parklar, ekili alanlar, maki tercih ettiği habitatlar arasındadır.

Photo from ARKive of the Great tit (Parus major) - http://www.arkive.org/great-tit/parus-major/image-A20070.htmlPhoto from ARKive of the Great tit (Parus major) – http://www.arkive.org/great-tit/parus-major/image-A20070.html

Ağaç oyuklarına, elektrik direklerine, binalara ve duvarlara yuva yapar. Oyuklarda bulunan yuva kap şeklindedir. Ebeveynler yavruları tırtıllar ile besler.