Kuş Atlası bölge toplantılarının üçüncüsünü geçtiğimiz hafta Samsun On Dokuz Mayıs Üniversitesi’nde gerçekleştirdik. 25 Şubat Cuma günü Atlas gönüllülerinin ve On Dokuz Mayıs Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu’nun katılımıyla gerçekleştirilen toplantıda Atlas çalışmaları anlatıldı, Samsun’da üreyen kuşlarla ilgili bilgiler paylaşıldı.

Kızılırmak Deltası’nı içinde barındıran Samsun bölgesi boz ördek, elmabaş patka, yeşil çıvgın, küçük sinekkapan gibi diğer bölgelerde nadir üreyen türlerin önemli üreme alanlarından biri. Ördekler ve kıyı kuşları gibi sistematik çalışmalarda kaydedilmesi zor türleri barındırdığı için, bölgede serbest kayıtların önemi yüksek.

Toplantıda sunumların ardından eBird kayıt girişi ve eBird’ün veri paylaşımıyla ilgili sunduğu olanaklar anlatıldı. Atlas için eBird’e nasıl kayıt girileceği uygulamalı olarak gösterildi.

26 Şubat Cumartesi günü, OMUKUŞ’la pilot bir arazi çalışması yaptık. Arazide Atlas çalışmalarında büyük kolaylık sağlayan Avenza Maps uygulamasını kullandık ve eBird telefon uygulamasını kullanarak kayıt girdik.

Toplantıya katılım gösteren ve katkıda bulunan tüm OMUKUŞ ekibine, organizasyonun gerçekleşmesini sağlayan Kiraz Erciyas Yavuz ve Ömral Ü. Özkoç’a teşekkür ederiz.

Not: Samsun’da üreme dönemi Nisan’ın ikinci haftası başlıyor. Bölgeyi ziyaret ettiğinizde eBird’e girdiğiniz serbest kayıtlarla siz de Atlas’a destek verebilirsiniz!

Şekil 1. Ekip arazi çalışması öncesi Çanakkale merkezinde

2017 yılının bölge toplantılarının ilkini 8 Şubat günü Çanakkale’de gerçekleştirdik. Aktif bir kuş gözlem topluluğu olan Çanakkale Kuş Gözlem Topluluğu üyeleriyle bir araya geldiğimiz toplantının ev sahipliğini Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi yaptı.

Çanakkale’deki en aktif Kuş Atlası gönülümüz olan İbrahim Uysal’ın organizatörlüğünde arazi çalışması yaptık ve hemen sonrasında ÇOMÜ Biyoloji bölümü seminer salonunda Kuş Atlası’nı konuştuk.

Sabah arazi çalışmasına feribot iskelesinden başladık ve kayıtlarımızı hemen eBird’e girdik. İlk gözlem kaydımızı eBird’ün telefon uygulamasını kullanarak oluşturduk. Son güncellemelerle daha kullanışlı hale gelen eBird telefon uygulamasında üreme kodu, koordinat, sayı bilgisi girerek gözlem kaydı oluşturulabiliyor. Kuş Atlası’na bu şekilde katkıda bulunmak mümkün oluyor.

Şekil 2. eBird mobil uygulamasına kayıt girişi yaparken.

Kış Ortası Su Kuşu Sayımı yapmak üzere Suvla Gölüne doğru yola çıktık. Yol  boyunca görülen türleri kaydettik (kayıt listeleri aşağıdadır).

Gelibolu yarım adası tür zenginliği açısından oldukça zengin; burada deniz seviyesinde tarlalarda gezen kaya kartalı, adalara yakın sahillerde kışlayan ada martısı görmek oldukça kolay, gizemli deniz kuşlarından biri olan yelkovanların beslenmesine de tanık olabilirsiniz.

Toplantının Konu Başlıkları

Atlas ve Kuş Atlası nedir?

Avrupa Üreyen Kuş Atlası 2’nin içinde bir ilk olarak Türkiye Üreyen Kuş Atlası.

Türkiye Üreyen Kuş Atlası’nın yapılışındaki aşamalar:

• Kare rezervasyonu
• Gönüllü ve Kuş Atlası ekibinin bölge üreme takvimine bakarak arazi tarihi belirlemesi
• Güncel metodoloji
• eBird kayıt girişi

Çanakkale’de yapılmış Kuş Atlası çalışmaları ve katılan gönüllüler.

Tartışılan Konu Başlıkları

• Kuş Atlası çalışmaları Çanakkale’de 2015 yılından bu yana tüm hızıyla devam ediyor. Süreli çalışmalar İbrahim Uysal organizatörlüğünde gerçekleşti. 2017 süreli çalışmaları için kus.atlasi@gmail.com adresine mail atabilir ve bölgede yapılacak süreli çalışmalara katılabilirsiniz.
• Çanakkale’deki öncelikli atlas karelerinden Kuş Atlası projesine dahil edilmiş üreme kodlu kayıtlar var. Henüz her tür için üreme kodlu kayıt alınmış değil. Bu türler için üreme kodlu kayıtlara ihtiyaç var.
• Öncelikli karelerde yapılmış çalışma sonuçlarına göre bazı türler için üreme durumu hala kesinleşmedi (C serisinden bir kod alınmamış, bkz: üreme kodları). Türler için alınmış en yüksek üreme kodlarını bu listelerden (35TME3, 35SNE2, 35SME2) inceleyebilir ve bu türler için daha yüksek üreme kodlu serbest kayıtlar almak için gözlem yapabilirsiniz.
• Serbest kayıtlar öncelikli atlas karelerindeki 10×10 km karelerden toplanır. Her 10’ luk karenin adı Kuş Atlası ekibi tarafından yollanan haritalarda yazar.
• Avenza Maps uygulaması Kuş Atlası ekibinin yolladığı öncelikli atlas karelerinden 3 adetini ücretsiz açabiliyor. Yeni haritalar yüklemek için önceki haritaları silmeniz gerekiyor.
• Avenza Maps uygulamasını kullanan kuş gözlemci hangi 10’luk karede olduğunu ve türün bu karedeki üreme kodunu kaydeder. Avenza Maps uygulamasını buradan indirebilirsiniz.

• eBird kullanıcısı kayıtlarını eBird’e girerken haritadan gözlem ilini seçer. Karşısına o ildeki tüm 10’luk kareler çıkacaktır. Gözlem yaptığı 10’luk kare adını seçer ve gözlemini tesadüfi gözlem olarak girer.

Toplantının Hedefi

Bölgedeki kuş gözlemcileri Kuş Atlası projesi ile tanıştırmak.

Bölgedeki gözlemcilere henüz üreme koduyla kayıt edilmemiş türleri tanıtmak.

eBird’ü tanıtmak ve eBird’e kayıt girişini yaygınlaştırmak.

Şekil 3. eBird’e serbest kayıt girişi

Katılımcılar:

Gülhan Çırnaz

Necla Çetin

Esra Barin

Mehmet Sert

Yusuf Kurt

Murat Uyman

Yakut Can Aşıkoğlu

Şekil 4. Çanakkale Kuş Gözlem topluluğu

Ünsal Önder

Murat Tosunoğlu

İbrahim Uysal

Ulvi Kerem Günay

Batuhan Yaman Yakın

Çağrı Göçek

Çanakkale Kuş Gözlem topluluğu üyelerine ilgileri ve katkıları için teşekkürler…

eBird kayıtlarımızı aşağıda bulabilirsiniz

• 2017-02-08 14:30 Kemikli burnu TR-17 İncele
• 2017-02-08 11:24 Suvla gölü deniz kıyısı TR-17 İncele
• 2017-02-08 10:10 Suvla gölü TR-17 İncele
• 2017-02-08 10:00 Eceabat-Suvla gölü yolu TR-17 İncele
• 2017-02-08 08:00 Çanakkale-Eceabat feribot iskelesi TR-17 İncele

Pek çok ülke üreme atlasının yanında bir de kışlama atlası yapıyor. Güney Kıbrıs kışlama çalışmalarının yapıldığı bölgelerden biri. Bölgede 2007’den beri düzenli olarak her yıl Ocak ve Şubat ayları boyunca kış sayımları yapılıyor. Adada düzenli olarak kışlayan 90, düzensiz olarak kışlayan 30 kuş türü var.

Kış sayımları için yaz sayımlarıyla, yani üreme dönemi sayımlarıyla aynı alanlar tercih ediliyor. Bu sayede türlerin yıllık popülasyon durumu ölçülebiliyor.

Şekil 1. Şekil 1. Kahverengi çizgiler, yıllık kışlayan kuş sayımları için izlenen yol transektleri. Çalışma Güney Kıbrıs’ı kapsıyor, KKTC sınırındaki bölgeler bu çalışmaya dahil değil.

Çalışmada yol kenarı sayımı yöntemi kullanılıyor. Bunun temel nedeni süreyi etkin kullanmak ve kısa sürede farklı habitat tipleri arasında geçiş yapabilmek.

Kış ayları besin darlığı ve olağanüstü zorlu hava koşulları nedeniyle pek çok tür için kritik önemde. Bu zorluklar kuşların hayatta kalma oranını, fiziksel sağlığını ve göçmen türler için üreme alanlarına dönmelerini etkileyebilir.

Kıbrıs’taki sayım sonuçlarına göre analiz edilen 20 türün grafiği aşağıda.

Şekil 2. 20 türden 8’inde artış görülüyor. (y ekseni sayılan birey sayısını göstermektedir).

Şekil 3. Üç türde istatistiksel olarak azalma olduğu görülüyor (y ekseni sayılan birey sayısını göstermektedir).

Şekil 4. Dokuz türün yıllara göre popülasyon durumunda, istatistiksel olarak anlamlı bir değişim görülmüyor.

Popülasyon analizlerine göre yirmi türden on tanesi artış gösterirken, üç türde azalma olduğu, geri kalanının yıllar içinde sabit kaldığı ya da zayıf bir değişime uğradığı görülüyor.

Kaynak:

Kassinis & Mammides, Winter bird surveys in Cyprus, 2007–2016. Analysis of the population trends, Journal of the European Bird Census Council, Volume 29, p. 37-45.

Arazi çalışmaları sırasında iki önemli kayıt tutma yöntemimiz var: Sistematik kayıt ve serbest kayıt. Bu kayıtların ikisi de atlas için aynı derecede önemli. Araziye çıkmadan önce size gönderilen beklenen tür listesi, şu ana kadar gideceğiniz bölgede üreme döneminde görülmüş türlerin listesidir. Ancak bunların pek çoğunun üreme kodu mevcut değildir. Atlasın temel amacı, “güncel” üreme kayıtları almaktır. Bu yüzden atlas arazilerinde sizin göreceğiniz her tür ve bu tür için alacağınız üreme kodu çok önemlidir.

Sistematik gözlemler sırasında bir alanda bulunan en yaygın türleri tanımlar ve kaydederiz. Ancak  bir 50×50 kilometre kare içinde birbirinden farklı bir çok habitat (yaşam alanı) bulunabilir. Bu habitatların bir çoğunun ziyaret edilmesi daha zordur ya da bunlar görece daha az bulunan alanlardır. Bu tip alanları kullanan kuş  türleri sistematik gözlemlerde çok daha az kaydedilmekte ya da hiç kaydedilmemektedir. Bu türleri kaydedebilmek için serbest kayıtlar alırız ve atlas verisi olarak kullanırız. Bazen de yaygın olduğu halde sistematik kayıtlara girmemiş türler olur. Bunun sebebi, bu türlerin yaşam alanlarının sistematik çalışmada ziyaret edilmemiş olmasıdır. Böyle yaygın türlerin çalışılan 50×50 kilometre kare içinde gizli kalmaması için serbest kayıtlar alırız (Örneğin göl türleri serbest çalışmada çok daha kolay bulunabilir!).

Serbest kayıtları Atlas arazi çalışması sırasında 15’er dakikalık kısa gözlemler şeklinde yapabilirsiniz. Gittiğiniz bir noktada 15 dakika boyunca bekleyerek birçok tür için üreme kodlu kayıt alabilirsiniz. Bu gözlemleri arabadan inmeden de yapabilirsiniz. Hangi 10×10 kilometre kare içinde bulunduğunuzun, tarihin ve türün kaydını “üreme kodu alarak” tutmanız yeterli olacaktır.

Bu gözlemlerinizi doğrudan eBird telefon uygulamasından girebileceğiniz gibi, serbest kayıt formlarına da yazabilirsiniz.

Gözlem Kayıtlarınızı kus.atlasi@gmail.com  ile paylaşmayı unutmayın!

eBird telefon uygulamasını indirmek için: https://play.google.com/store/apps/details?id=edu.cornell.birds.ebird&hl=tr

Kayıt formlarının nasıl doldurulacağını görmek için: https://goo.gl/XhztN3

Serbest Kayıt Formu için: https://goo.gl/YoikSp

Kuş Atlası Çalıştayı için Atlas gönüllüleri bu kez Ankara’da buluştu. Doç. Dr. Utku Perktaş’ın desteğiyle, çalıştayın ev sahipliğini Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü yaptı.

Atlasçılar 22 Ekim Cumartesi sabahı bir araya geldi ve Cem Orkun Kıraç’ın moderatörlüğünde oturumlar başladı. Pek çok gönüllü ve atlasa katkı veren akademisyenler gün boyu çay/kahve/yemek aralarında sohbet etti. Kuş Atlası çekirdek ekibi olarak biz de pek çok Atlasçıyı bir arada gördüğümüze çok mutlu olduk. Hem uzun süredir görmediğimiz kişilerle sohbet etme fırsatı yakaladık, hem de atlasla ilgili akılda kalan soruları elimizden geldiğince yanıtlamaya çalıştık. Ödül töreniyle birlikte ilk gün sona erdi.

İkinci günün sabahı Mogan Gölü’nde kuş gözledik. Çilkeklikler, bıyıklı baştankaralar ve mavigerdan pek çoğumuzu heyecanlandıran türler arasındaydı. Mogan Gölü gözleminin kayıtlarına şu bağlantıdan ulaşabilirsiniz:

http://ebird.org/ebird/view/checklist/S32184531

Gezinin ardından sunumlar Hacettepe Üniversitesi’nde devam etti ve öğlen yemeğinin ardından çalıştay sona erdi.

Her iki gün de sunumların ardından dinleyicilerle gerçekleştirilen soru-cevap ve tartışma bölümleri herkes için yararlı oldu. Bu bölümlere akademisyenler de bilimsel yanıtlarla katkıda bulundu.

Kuş Atlası 2016 yılı çalışmalarının önemli bir kısmı böylece bitmiş oldu. Şimdi sıra bu çalıştayın çıktılarının değerlendirilmesinde. Çalıştayda ortaya konan öneriler, dile getirilen sorunlar 2017 yılında Atlasın izleyeceği stratejilere yön verecek. Atlas ekibi olarak, gönüllüler ve destek veren akademisyenlerle birlikte çalıştayda ortaya çıkan fikirleri geliştirmeye ve sorunlara çözüm bulmaya devam edeceğiz. Hem çekirdek ekip, hem de Atlas gönüllüleri bu sayede 2017 yılına daha güçlü başlamış olacak. 2017 yılı için gideceğiniz kareleri şimdiden düşünmeye başlayabilirsiniz. Hatta karar verdiyseniz bize hemen yazabilirsiniz! Yeni dönemde işler kızışıyor: Zor görülen türlere hazır mısınız?

Çalıştay raporuna aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

RAPOR-KUŞ-ATLASI-2016-ÇALIŞTAYI

Çalıştayda çekilen fotoğraflar için:

Kuş Atlası Ankara Çalıştayı Fotoğrafları

Çalıştayda yer alan sunumlar için:

Kuş Atlası Nedir?

Amaç ve Beklenen Sonuçlar

Harita ve GPS Okuma

Kayıt Formunun Doldurulması

Metodoloji Deneyimleri

eBird

Güney Afrika Kuş Atlası Projesi 2

5-10 Eylül 2016 tarihlerinde, Kuş Atlası çekirdek ekibi olarak Almanya’nın Halle kentinde düzenlenen BirdNumbers2016 Birds in a Changing World (Değişen Dünyada Kuşlar) konferansına katıldık. BirdNumbers, Avrupa’daki Atlas ve kış ortası su kuşu sayımı (KOSKS) çalışmalarını koordine eden EBCC (Avrupa Kuş Sayım Konseyi) tarafından 3 yılda bir düzenlenen ve kuşlarla ilgili araştırmaların sunulduğu bir konferans.

Avrupa’da 2013 yılında çalışmaları başlayan Avrupa Üreyen Kuş Atlası 2 (EBBA2), bu yılki konferansta en geniş yer ayrılan konuydu. Pek çok araştırmacı yaptıkları sözlü sunumlar ve poster sunumlarıyla, çalıştıkları ülkelerde yürütülen atlas çalışmalarının geldiği noktayı anlattı. Türkiye Üreyen Kuş Atlası ekibi olarak biz de EBCC komitesine ve konferans katılımcılarına, Kuş Atlası’nın son durumunu anlatan bir poster sunumu yaptık. Posterimiz bilim komitesi tarafından verilen ikincilik ödülünü kazandı. Bu posteri görmek için bağlantıya tıklayabilirsiniz.

D. Eylül Dizdaroğlu, EBBA2 Yürütme Kurulu Başkanı Verena Keller’a Türkiye Üreyen Kuş Atlasını anlatıyor.

Kerem Ali Boyla, EBCC komite başkanı Ruud P.B. Foppen ‘den ödülümüzü alıyor.

Konferansta bölgelere göre uygulanan atlas metodolojisi, dağılım haritalarının oluşturulmasında kullanılacak modellemeler, iklim/dağılım ilişkisi analizleri, kuş popülasyonlarında değişime yol açan çevresel etkenler gibi konularda çok sayıda sunum ve çalıştay gerçekleşti. Biz de konferans boyunca Türkiye’de uyguladığımız metodolojiyi ve yapacağımız dağılım analizlerini pek çok ülkeden gelen araştırmacılarla tartışma olanağı bulduk.  Konferansa katılmadan önce elimizdeki  1 yıllık veriyle yaptığımız analizler çok faydalı oldu. Metodumuzu somut veriler kullanarak Atlas uzmanlarıyla tartıştık ve 2017 yılında metodolojide küçük değişiklikler yapma kararı aldık.

D. Eylül Dizdaroğlu ve Kerem Ali Boyla, SABAP2’nin proje lideri ve Animal Demography Unit’in başkanı Les Underhill’le birlikte.

Konferansta sürpriz bir gelişme oldu ve Güney Afrika Kuş Atlası Projesi’yle (SABAP2) Türkiye Üreyen Kuş Atlası’nı kardeş proje haline getirdik. SABAP2, EBBA2’den daha farklı stratejiler uyguluyor ve atlas çalışmalarında çok aşama katetmişler. Çok geniş bir yüzölçümüne sahip olan Güney Afrika’da kuş gözlemcilerinin çoğu Johannesburg, Cape Town ve diğer ana şehirler ve ana yollar üzerinde yoğunlaşmış. Kayıtların çoğu bu bölgelerden geliyor. SABAP2, bu sorunu aşabilmek ve kuş gözlemcilerinin diğer alanları ziyaret etmelerin sağlamak için tamamen atlas karesi üzerinden çalışan kendi sistemlerini kurmuş. Öncelikleri ülkedeki bütün karelerin ziyaret edilmesi. Sonuçlar çok etkileyici. Bilim, sosyal medya ve teknoloji sayesinde kuş gözlemciliği çok etkili bir doğa koruma aracı olmuş. SABAP 2, Güney Afrika sınırlarının dışına taşarak Afrika’daki diğer ülkelerin kuş atlaslarını da tamamlamaya çalışıyor.

Konferans fotoğraflarının tümünü görmek için bağlantıya tıklayabilirsiniz.