İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası’nın (EBBA2) Aralık 2020’de kitap olarak yayımlanması planlanıyor. Kitap yayımlandıktan daha sonra projenin çıktıları çevrim içi olarak da sunulacaktır. Yaklaşık 120 bin saha çalışanının yardımıyla, muhtemelen Avrupa’daki en büyük vatandaş bilimi projesi olarak tüm bölgenin % 96’sını kapsamaktadır. Avrupa’daki yerli ve yabancı 596 kuş türünün üreme dönemi dağılımı ve bollukları hakkında güncel bilgiler sağlayacaktır. Birinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası için 1980’lerde toplanan veriler ile karşılaştırıldığında, Avrupa’da üreyen kuşların dağılımlarında belirgin değişiklikler görülmektedir. İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası projesinin verileri ve çıktıları, değişimlerin itici güçlerinin anlaşılması için gelecekte yapılacak olan araştırmalarda, doğanın korunmasında ve gerekli politikaların belirlenmesinde temel olacaktır.

Avrupa Kuş Sayım Komitesi (EBCC) on yıl önce yeni bir üreyen kuş atlası organize etme kararı aldı

Avrupa’daki ornitologların ilk kolektif çalışması olan Birinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası’nın çıktıları araştırmalarda ve doğanın korunmasında yaygın olarak kullanılmıştır (Herrando ve ark., 2019). Yayımlandığı 1997 yılından bu yana, Avrupa’nın arazi örtüsü ve iklimindeki değişimler kuşların dağılımını ve bolluğunu etkilemiştir. Bu durum, Avrupa Kuş Sayım Komitesi’nin (EBCC, www.ebcc.info) 2010 yılında İspanya, Caceres’te düzenlediği konferansta ikinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası’nı (EBBA2) organize etme kararını almasındaki gerekçelerden biridir. Avrupa Kuş Sayım Komitesi (EBCC) çok geçmeden iletişim ağını şimdiye kadar kıta ölçeğinde yapılmış en büyük vatandaş bilimi projesi olarak düşünülmesi gereken bu proje için planlamaya ve seferber etmeye başlamıştır. Avrupa Kuş Sayım Komitesi (EBCC) koordinasyon rolünü yeni Atlas yönetim kuruluna devretti ve gündelik çalışmalar, İsviçre Ornitoloji Enstitüsü (SOI, www.vogelwarte.ch), Katalan Ornitoloji Enstitüsü (ICO, www.ornitologia.org/ca/) ve Çek Ornitoloji Derneği (CSO, www.birdlife.cz) uzmanlarından oluşan koordinasyon ekibine devredilmiştir. Projeye başka birçok kişi ve kuruluş da katkıda bulunmuştur (www.ebba2.info).

Binlerce saha çalışanı 2013-2017 yılları arasında Avrupa genelinde veri topladı

Bu proje, geniş mekansal ölçeği ve ülkelerin yaklaşımlarındaki çeşitlilik nedeniyle zorlayıcıydı. İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası (EBBA2), Rusya ve Kazakistan’ın Avrupa bölümünü, tüm Türkiye’yi, Kıbrıs’ı, Atlantik ve Kuzey Kutbu Okyanusu ile Akdeniz’deki takımadalar dahil olmak üzere tüm Avrupa’yı kapsamaktadır. Ulusal koordinatörler ağına danışarak, standart olsa da basit bir metodoloji geliştirilmiştir (Herrando ve ark., 2013). Saha çalışanları, ulusal koordinatörlerin rehberliğinde, 50×50 km’lik karelerden oluşan bir ızgarada türlerin varlıkları ve üreme durumları hakkında veri toplamıştır. Toplam alanın %96’sını oluşturan 5110 adet 50×50 km’lik kare incelenmiştir. Yetkin ornitologlar (kuş bilimci) ve kuş gözlemcileri tarafından yer, tarih ve üreme durumu (atlas üreme kodu) hakkında bilgiler de dahil olmak üzere üreyen kuşlara yönelik yapılan her kuş gözlemi yararlı olmuş ve sonuçlara katkıda bulunmuştur. Ayrıca saha çalışanları, belirli bir zaman diliminde gözlemlenen türlerin tam listesini oluşturmak amacıyla daha sistematik araştırmalar da gerçekleştirmiştir. Yaklaşık 120 bin saha çalışanı türlerin varlıkları ve atlas üreme kodları ile ilgili verilere katkıda bulunurken, 35 bin kadarı sistematik süreli tür araştırması yapmıştır. Çevrim içi veri tabanları aracılığıyla toplanan veriler de yararlı olmuştur (bkz. www.eurobirdportal.org).

Şekil 1. Sırbistan ve Bosna-Hersek gibi bazı ülkelerde yöntem uygulamalarının yapıldığı alan eğitimleri genellikle EBCC uzmanlarının aktif katılımıyla düzenlenmiştir (© Petr Voříšek ve Verena Keller).

Şekil 2. Sırbistan ve Bosna-Hersek gibi bazı ülkelerde yöntem uygulamalarının yapıldığı alan eğitimleri genellikle EBCC uzmanlarının aktif katılımıyla düzenlenmiştir (© Petr Voříšek ve Verena Keller).

Çevrim içi araçlar, ulusal veri kümelerinin toplanmasına ve kontrol edilmesine yardımcı oldu

Veri tabanındaki son veri setinde 5110 adet 50×50 km’lik kareden yaklaşık 600 türe ait 500 bin veriden oluşan 48 ulusal veri kümesinin toplanması sadece çok sayıda kayıttan dolayı bir zorluk teşkil etmemektedir. Örneğin, iki veya daha fazla ülkenin sınırı boyunca yer alan karelerden elde edilen bilgiler, nihai bolluk değerlerinin ayarlanmasını gerektirmiştir. Ayrıca, genel olarak veri kalitesini kontrol etmek veya tür listelerini standartlaştırmak karmaşık bir iştir. Bu zor iş, ICO’da (Katalan Ornitoloji Enstitüsü) geliştirilen ve koordinasyon ekibinin verileri çevrim içi bir şekilde ulusal koordinatörler ve tür uzmanlarıyla paylaşmasına izin veren çevrim içi araçlar sayesinde daha kolay olmuştur.

Şekil 3. EBBA2’nin kapsamı: EBBA2 alanının büyük çoğunluğu saha çalışması kapsamındadır. Kapsanmayan veya yetersiz kapsanan 50×50 km’lik kareler genellikle uzak bölgelerdeki veya başka nedenlerle erişimin zor olduğu alanlardaki karelerdir.

İletişimimiz e-postalar, internet sitesi, sosyal medya, toplantılar ve çalıştaylar aracılığıyla sürdürüldü

Böylesine karmaşık bir projede iletişim halinde olmak başarının anahtarıdır. EBBA2 koordinasyon ekibi en başından beri e-posta yoluyla ulusal koordinatörleri bilgilendirmek için elinden geleni yapmıştır. Özel bir internet sitesi olan www.ebba2.info 2014 yılında kurulmuştur. Aynı zamanda daha geniş kitlelerin Facebook ve Twitter üzerinden de bilgilendirilmesine başlanmıştır. Ulusal koordinatörler ile koordinasyon ekibi arasındaki çok sayıda ikili temas, yöntem, verinin toplanması ve dağıtımı ile ilgili sorunların çözülmesine yardımcı olmuştur. Her ne kadar çevrim içi iletişim yararlıysa da yüz yüze temasa gerek duyulmuştur.

Şekil 4. Çalıştaylar ve toplantılar sadece EBCC konferanslarında değil, aynı zamanda gerçek veriler üzerinde birlikte çalıştığımız özel toplantılar olarak düzenlenmiştir. Bu, MAVA Vakfı tarafından desteklenen, Aralık 2019’da Hırvatistan’da düzenlenen son atölye çalışmasından bir karedir (© Petr Voříšek).

Saha çalışması bazı alanlarda zorluydu, ancak EBBA2 kapsamı başlangıçtaki beklentileri aştı

Avrupa’da altyapısı (örnek: yollar) daha az gelişmiş ve erişimin zor olduğu alanlar vardır. Kara mayınları veya devam eden çatışmalar, diğer alanları ziyaret etmeyi imkansız hale getirir veya en azından saha çalışmasını beklenenden daha zor hale getirir. Birçok zorlu koşula rağmen, ulusal koordinatörlerin ve saha çalışanlarının muazzam çabaları sayesinde,  50×50 km karelik alanların sadece % 4’ü hiç ziyaret edilmeden kalmıştır. Bazı alanlardaki açıkça görülen boşluklar ve düşük kapsama yoğunluğu sonuçlar yorumlanırken dikkate alınmalıdır.

Şekil 5. Belarus’taki ulaşılması zor sulak alanlarla kaplı geniş arazi (© Petr Voříšek).

EBBA2’yi dış  finansmanlar olmadan gerçekleştiremezdik. Büyük bağışlar ve birçok küçük bağış atlasın gerçekleşmesine yardımcı oldu

Kuş atlaslarındaki saha çalışmaları genellikle gönüllü kuş gözlemcilerinin çabalarına dayanmasına rağmen, atlas çalışması tamamen ücretsiz değildir ve finansmana ihtiyaç duymaktadır. Birçok ulusal atlas, para toplayabilmiş ve EBBA2 koordinasyon ekibinden daha fazla yardıma ihtiyaç duymamıştır. Diğer ülkelerde ise fon kaynakları ya çok sınırlıydı ya da hiç yoktu. Özellikle EBBA2’nin Avrupa’nın doğu ve güney bölgelerinde gerçekleştirilmesine önemli ölçüde yardımcı olan MAVA Vakfı’ndan destek almaktan mutluluk duyulmuştur. Diğer bağışçılar da yardımcı olmuştur. Kitapta ve EEBA2’nin internet sitesinde tüm isimler taktim edilecektir. Birçok bağışçı da tür sponsorluğu programı ile katkıda bulunmuştur. 100 bin Euro’dan fazla para toplayan proje halen devam etmektedir ve herkes yardım etmeye teşvik edilmektedir. Resimlerinin satışından elde ettikleri gelirleri paylaşan sanatçılar sayesinde daha fazla fon elde edilmiştir (https://www.ebba2.info/support-ebba2-2/illustrations-for-ebba2/). Arazi çalışmaları, veri toplama ve metinlerin yazımı tamamlanmıştır. Ancak, kitabın mümkün olduğunca çok okuyucu tarafından erişilebilir hale getirilmesi için finansman gerekecektir. Sonuçları çevrim içi olarak sunmak için daha fazla kapasiteye ihtiyaç duyulmaktadır.

Avrupa’da üreyen 596 tür tespit edili

Atlas, 2013-2017 yılları arasında EBBA2 bölgesinde 539 yerli kuş türünün ürediğini ortaya çıkarmıştır. Bazı türler yaygındır ve neredeyse tüm 50×50 km’lik karelerde bulunurlar. Avrupa’da sadece sınırlı sayıda alanda bulunan diğer türlere ise az sayıda karede rastlanır. Türlerin % 50’sinden fazlası, incelenen tüm karelerin % 10’undan daha azında tespit edilmiştir. Ayrıca, Avrupa’da yerli olmayan 57 türün üremesi de EBBA2’de belgelenmiştir.

Şekil 6. Avrupa’da 50×50 km’lik kareler temel alınarak oluşturulan Çulhakuşunun (Remiz pendulinus) bolluk haritasının örneği.

Şekil 7. Avrupa genelinde 50×50 km’lik karelerde bulunan yabancı türlerin sayılarını gösteren harita.

İlk kez, model sonuçlarının haritaları türlerin bulunma olasılıklarını kıta genelinde göstermektedir

Avrupa’da ilk kez, EBBA2’nin sistematik süreli çalışma verileri kullanılarak 10×10 km’lik kareler ölçeğinde dağılımı modellenmiş olan üreyen kuşların haritaları üretilmiştir. Mevcut veriler 224 tür için güvenilir haritaların üretilmesini sağlamıştır. Modellerin haritaları, özellikle bilinen ve yaygın türlerin çekirdek popülasyonlarının bulunduğu alanları gösterdiği için katma değer sağlar.

Şekil 8. Çulhakuşunun (Remiz pendulinus) 10×10 km’lik karelerde bulunma olasılığını gösteren model haritası.

İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası (EBBA2) ile Birinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası (EBBA1) arasındaki karşılaştırma Avrupa’da üreyen kuşların dağılımındaki değişiklikleri göstermektedir

Karşılaştırma yapmak mümkün olduğunda EBBA2 de değişim haritaları sunacaktır. EBBA1 ve EBBA2’de üretilen haritalar bu iki proje arasındaki dönemde meydana gelen tür dağılımlarında ki değişimi göstermektedir. Sadece her iki atlasta yeterli şekilde kapsanan alanlar karşılaştırılabilir. Bununla birlikte, haritalar son 30 yıl içinde Avrupa Avifaunası’ndaki değişiklikler hakkında mükemmel bir fikir vermektedir. Dağılımlarını çeşitli yönlerde değiştiren türler olmasına rağmen, kuzey yönünde bir genişlemenin sıklıkla tespit edilen bir eğilim olduğu görülmektedir. EBBA2 çıktılarında Avrupa’daki pek çok yerli olmayan türün sayısındaki artış da tespit edildi. Desenlerin ve türlerin dağılımındaki değişikliklerin genel sonuçlarının bulunduğu bir kitabın yanı sıra bilimsel bir makalenin de yayımlanması planlanmaktadır.

Şekil 9. Çulhakuşunun (Remiz pendulinus) EBBA1 ve EBBA2 arasındaki dönemde dağılımındaki değişikliklerin haritası. Turuncu kareler – türün dağılımındaki kayıplar, mavi kareler – türün görüldüğü yeni alanlar, gri kareler – türün dağılımında değişiklik olmayan alanlardır. Renklerin yoğunluğu veri kalitesini göstermektedir. Veri kalitesinin yüksek olduğu karelerde renklerin koyuluğu yüksektir.

Kitabın Aralık 2020’de yayımlanması planlanıyor, sonuçlar internet üzerinden de sunulacaktır

İkinci Avrupa Üreyen Kuş Atlası: Dağılımlar, Bolluklar ve Değişiklikler kitabı, birçok kuş bilimci ve kuş gözlemcisi tarafından iyi bilinen bir yayıncı kurum olan Lynx Yayınları’nın (www.lynxeds.com) işbirliği ile yayımlanacaktır. Kitabın 1000 sayfa olması planlanıyor. Tür açıklamaları kitabın büyük kısmını oluşturacaktır. Her tür için mevcut en iyi bilgiler gösterilecektir. Bunlar, 50×50 km’lik kareler ölçeğinde bolluk haritaları, 10×10 km’lik kare ölçeğinde modellenmiş uygun olan haritalar ile EBBA1 ve EBBA2 arasındaki değişimleri gösteren haritalardır. Her tür için haritaların yorumlanmasını kolaylaştıracak kısa bir metin olacaktır. Avrupa’dan resimlerini veren 45 sanatçı sayesinde tür metinlerine ve haritalarına türün yüksek kaliteli çizimleri eşlik edecektir. Genel bölümlerde kullanılan yöntemlerin bir açıklaması, haritaları okumak ve yorumlamak için kılavuzlar ve kuşların dağılımındaki desenlerin genel analizi sunulacaktır. Daha sonra, bazı verilerle birlikle açık erişim de dahil olmak üzere projenin sonuçları çevrim içi olarak da sunulacaktır (https://www.ebba2.info/results/data-access-policy/).

Şekil 10. 50×50 km kare başına gözlemlenen tür sayılarının haritası. Doğu Avrupa’daki bilgilerin, kapsama yoğunluğunun düzensiz olması nedeniyle dikkatle yorumlanması gereklidir.

Ulusal atlaslar ve diğer kuş izleme girişimleri EBBA2’nin diğer sonuçlarıdır

Birkaç ülke EBBA2 ile olan sinerjiyi kullanarak Kuş Atlası çalışmasına başlamış ve bazıları kendi ulusal atlaslarını önceden yayımlamıştır. Bu atlaslar genellikle daha ayrıntılı uzamsal ölçekte çıktılar sağlar ve genellikle türlerin ulusal popülasyon büyüklüğü tahminlerini ve daha ayrıntılı diğer çıktıları içerirler. EBBA2 koordinasyon ekibi, ulusal atlaslarla ilgili bilgileri güncel tutmaya ve yayınlandıktan sonra ulusal atlasları tanıtmaya çalışmaktadır (https://www.ebba2.info/2018/12/18/swiss-breeding-bird-atlas-2013-2016/ , https://www.ebba2.info/2018/12/18/bird-atlas-of-the-netherlands/).

EBBA2’ye olan katılım, genel kuş izleme programlarına, çevrim içi veri tabanlarına ve kuş tanımlama konusunda gönüllülere verilen eğitimlerin geliştirilmesine olan ilgiyi de artırmıştır. Bu girişimler, sağladıkları yüksek kaliteli kuş gözlem verileri ile Avrupa’nın kapsanmasını geliştirebilecekleri için takdir edilmektedirler.

Şekil 11. Türkiye Üreyen Kuş Atlası Ocak 2019’da yayımlandı.

Şekil 12. Slovenya Üreyen Kuş Atlası Mart 2019’da yayımlandı.

EBBA2, birçok kişi ve kuruluşun ortak tutkusu ve çabasının bir sonucudur ve büyük ölçekli vatandaş bilimi projelerine örnek olarak verilebilir.

Böylesine büyük bir proje kendisini adamış binlerce saha çalışanı, ulusal koordinatörler, veri sağlayıcıları ile EBCC’yi destekleyen bağışçılar ve kuruluşlar olmadan hedeflerine ulaşamazdı.

Şekil 13. Çek kuş gözlemcileri Belarus’talar (© Petr Voříšek).

Tüm saha çalışanlarına büyük çabaları için teşekkür ediyoruz. Ulusal atlasların internet sitelerinde veya ulusal atlas kitaplarında ve EBBA2’nin internet sitesinin özel bir bölümü aracılığıyla katkı veren tüm saha çalışanları taktim edilecektir!

Kitabın Aralık 2020’de yayınlanması planlanıyor

Avrupa Kuş Sayımı Konseyi ve Lynx Yayınları, Avrupa’daki zorlayıcı duruma rağmen yayın tarihini korumak için ellerinden geleni yapmaktadır. Buna paralel olarak, çıktıların çevrim içi olarak kullanılabilir hale getirilmesi çalışmaları da devam etmektedir. Avrupa Kuş Sayım Komitesi (EBCC), bu atlas çalışmasının çıktılarını mümkün olduğunca doğanın korunmasında ve bilimde kullanılabilir hale getirmeyi ve kullanmayı amaçlamaktadır.

İnternet sitesinin yanı sıra sosyal ağlar (Facebook ve Twitter) aracılığıyla projenin son aşamalarından gelen haberleri takip edebilirsiniz.

Petr Voříšek, Verena Keller, Sergi Herrando

Çeviri: Lider Sinav

Kaynaklar:

Herrando, S., Keller, V., Bauer, H. G., Brotons, L., Eaton, M., Kalyakin, M., … & Ramírez, I. (2019). Using the first European Breeding Bird Atlas for science and perspectives for the new Atlas. Bird Study, 66(2), 149-158.

Herrando, S., Voříšek, P., & Keller, V. (2013). The methodology of the new European breeding bird atlas: finding standards across diverse situations. Bird Census News, 26(1-2), 6-14.